Ανήλικοι και Διαδίκτυο: οδηγός επιβίωσης στο αχανές, θαυμάσιο αλλά και τρομακτικό, διαδικτυακό σύμπαν

Στη σύγχρονη εποχή, της τεχνολογίας και της κυριαρχίας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η ζωή του ανηλίκου δεν μπορεί να μείνει ανεπηρέαστη. Ο ανήλικος, πολύ πρώιμα μπαίνει στον διαδικτυακό κόσμο και έρχεται αντιμέτωπος με σημαντικές προκλήσεις. Σε αυτό το πλαίσιο, η καθημερινότητά του διαμορφώνεται και καθορίζεται, σε μεγάλη έκταση και σε μεγάλο βαθμό, από τη χρήση της τεχνολογίας και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Αναμφίβολα, η χρήση της τεχνολογίας έχει θετικά στοιχεία που είναι σημαντικό να αξιοποιηθούν στη ζωή και στην καθημερινότητα του ανηλίκου. Άλλωστε, η προσαρμογή στα δεδομένα κάθε εποχής είναι αναγκαία και η ενημέρωση απολύτως απαραίτητη. Το φλέγον ερώτημα που μας απασχολεί και μας προβληματίζει εντόνως είναι “εάν σε αυτό το αχανές διαδικτυακό περιβάλλον, ο ανήλικος μπορεί να προστατευθεί”. Η δική μου απάντηση είναι ότι ο ανήλικος χρηστής για να προστατευθεί, δεν πρέπει να αφεθεί -σε καμία περίπτωση και για κανέναν λόγο – ανεξέλεγκτος σε αυτόν τον δίχως όρια κόσμο. Ο κάθε ανήλικος έχει ανάγκη από σαφή όρια και καθοδήγηση. Με αυτό τον τρόπο η τεχνολογία θα γίνει «σύμμαχος» και πολύτιμο εφόδιο για το μέλλον του.

Το παραπάνω όμως συνεπάγεται συνεχή και συστηματική προσπάθεια από τους γονείς και από την εκπαιδευτική κοινότητα, ώστε να τεθούν εξαρχής όρια στη χρήση του διαδικτύου και αυτά να γίνονται σε κάθε περίπτωση σεβαστά. Όταν οι γονείς διαπιστώσουν  ότι μία κατάσταση έχει εκτροχιαστεί και οι ίδιοι αδυνατούν να την αντιμετωπίσουν, είναι σημαντικό να ζητήσουν έγκαιρα βοήθεια από τους ειδικούς επιστήμονες χωρίς να ντρέπονται ή να αυτό-ενοχοποιούνται. Είναι ασφαλώς απαραίτητο να αναλάβουν οι γονείς τις ευθύνες που τους αναλογούν, αλλά βοηθώντας και στηρίζοντας το παιδί τους.  Θα τονίσω όμως ότι το πιο σημαντικό βήμα, προτού μία κατάσταση φτάσει στα άκρα, είναι η συνεχής ενημέρωση και η  ενίσχυση της πρόληψης, μέσω της καθιέρωσης ορίων.  

Ένα άλλο καίριο ζήτημα που μας απασχολεί είναι η “κατάλληλη” ηλικία κατά την οποία ο ανήλικος μπορεί να «αποκτήσει» τα δικά του μέσα κοινωνικής δικτύωσης,  αλλά συχνά αποφεύγουμε να θέσουμε ένα χρονικό πλαίσιο στη δημόσια συζήτηση, θεωρώντας το -κατά κάποιο τρόπο- ένα ζήτημα «ταμπού». Εάν μου επιτρέπετε την κατάθεση της προσωπικής μου άποψης, βασιζόμενη στην εκπαιδευτική και ερευνητική εμπειρία, θα σημείωνα ότι στις τάξεις του δημοτικού είναι πολύ πρώιμο να έχει ο ανήλικος πρόσβαση σε δικά του μέσα κοινωνικής δικτύωσης, γιατί σε αυτές τις τόσο τρυφερές και ευαίσθητες ηλικίες τα social media δεν έχουν τίποτα ουσιαστικό να του προσφέρουν, σε σχέση μάλιστα με τους παραδοσιακούς τρόπους επικοινωνίας που είναι σημαντικό να ενισχύσουμε. Αντίθετα, λόγω  της ηλικίας, ο ανήλικος είναι εκτεθειμένος σε σοβαρούς κινδύνους, τους οποίους ο γονιός δεν μπορεί να προβλέψει και να ελέγξει απόλυτα.  

Στο σημείο αυτό ο ρόλος της εκπαιδευτικής κοινότητας δύναται να είναι καταλυτικής σημασίας,  ως προς την ενημέρωση των ανηλίκων για την ασφαλή χρήση του διαδικτύου,  ώστε από τις πρώτες τάξεις του Γυμνασίου να μπορέσει ο έφηβος -με την πολύτιμη καθοδήγηση και ουσιαστική επικοινωνία με γονείς και εκπαιδευτικούς- να κάνει ελεγχόμενη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Είναι όμως πολύ σημαντικό και πάλι -στις τάξεις του Γυμνασίου- να μη μιλάμε για μία ανεξέλεγκτη και άνευ όρων και ορίων χρήση,  που ενέχει επίσης κινδύνους.    

Ένα ακόμα, σοβαρό ζήτημα, είναι η «παγίδα του μιμητισμού» στην οποία εμείς οι γονείς, συχνά, πέφτουμε.  Κάθε οικογένεια όμως οφείλει να λειτουργήσει όπως εκείνη κρίνει και όχι βάσει των άλλων, γιατί η κάθε οικογένεια λειτουργεί με τον δικό της τρόπο και κάθε παιδί είναι διαφορετικό. Κανένα παιδί άλλωστε δεν περιθωριοποιείται όταν κάνει λογική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και εάν περιθωριοποιηθεί από την ομάδα των ομηλίκων οι λόγοι είναι διαφορετικοί. Άλλωστε,  λαμβάνοντας υπ’ όψιν το δεδομένο ότι πολλά παιδιά που έχουν μέσα κοινωνικής δικτύωσης πέφτουν θύματα εκφοβισμού, απορρίπτω τη θέση ότι η πρώιμη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι «αναγκαία» για την ένταξη στην ομάδα των ανήλικων, πόσο μάλιστα η πρώιμη και ανεξέλεγκτη χρήση που δύναται να έχει αρνητικές συνέπειες.  Όταν όλα γίνονται σταδιακά και με μέτρο, με ενημέρωση και επικοινωνία, τα πράγματα σίγουρα εξελίσσονται πολύ πιο ομαλά και θετικά. Πολύ θετικό, για παράδειγμα, να συμμετέχει ο έφηβος σε ομάδες επικοινωνίας με τους συμμαθητές του, γιατί είναι ένα σαφές και ελεγχόμενο πλαίσιο όπου μπορεί να αναπτυχθεί η επικοινωνία.

Απαραίτητη κρίνω την αγαστή συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς, να μην είναι αμέτοχοι και αδιάφοροι, αλλά να συζητούν με τους γονείς και στην τάξη μέσω ομαδικών projects και ατομικών εργασιών να αναδεικνύονται σημαντικές πτυχές του θέματος που απασχολούν και προβληματίζουν τον ανήλικο.  Παράλληλα, η ενημέρωση από τους πλέον ειδικούς, είναι αναγκαία και αυτός είναι ο σκοπός της συνέντευξης με την Αστυνόμο Β’,  Εκπρόσωπο Τύπου Ελληνικής Αστυνομίας, κ. Ιωάννα Ρωτζιόκου,  η οποία με τρόπο ολοκληρωμένο και πολύ αναλυτικό,  δίνει χρήσιμες και αναγκαίες κατευθυντήριες γραμμές σε γονείς και ανήλικους για την ασφαλή χρήση του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. 

Συνοψίζοντας,  θα ήθελα να τονίσω ότι οι δικές μας επιλογές,  ως γονείς,  δύναται να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην πορεία ζωής του ανηλίκου,  επομένως δεν πρέπει να αποποιηθούμε τις ευθύνες μας.  Εμείς αποφασίζουμε πότε και σε ποιο βαθμό ο ανήλικος θα εκτεθεί στον διαδικτυακό κόσμο, καθώς και ποια θα είναι η χρήση που θα κάνει.  Συνεπώς,  η ευθύνη των γονέων είναι τεράστια και η ανάγκη ενημέρωσης μεγάλη. Προσωπικά, πιστεύω πολύ στους σύγχρονους νέους και θεωρώ ότι, δίνοντάς τους ένα θετικό παράδειγμα στην ανήλικη ζωή τους, θα μπορέσουν ως ενήλικοι να αξιοποιήσουν τα οφέλη της τεχνολογίας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Η Αστυνόμος Β΄Ιωάννα Ροτζιώκου γεννήθηκε στο Άργος Αργολίδας. Κατετάγη στην Ελληνική Αστυνομία το 2004. Αποφοίτησε από τη Σχολή Αξιωματικών της Ελληνικής Αστυνομίας το 2008, με βαθμό πτυχίου 18,867 (Άριστα) και 6η στη γενική σειρά. Είναι πτυχιούχος του Τμήματος Κοινωνιολογίας της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών και Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών Αθηνών, με βαθμό πτυχίου 8,80 (Άριστα). Στο πλαίσιο αυτό, έχει συγγράψει πανεπιστημιακές εργασίες και άρθρα σχετικά με κοινωνικά ζητήματα, την εγκληματικότητα και την οδική ασφάλεια. Επιπλέον, είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών του Τμήματος Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης (κατεύθυνση: Συγκρούσεις και Επικοινωνία) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, με βαθμό 9 (Άριστα).

Αστυνόμος Β΄Ιωάννα Ροτζιώκου .

Από το 2011 και κατόπιν σχετικής εκπαίδευσης ανήκει στην ομάδα Διαπραγματευτών Ομηριών – Κρίσεων της Ελληνικής Αστυνομίας. Στο πλαίσιο αυτό, έχει μετεκπαιδευτεί από το F.B.I. (Federal Bureau of Investigation) και τη Μητροπολιτική Αστυνομία του Λονδίνου (Metropolitan Police – New Scotland Yard). Ως αστυνομικός-διαπραγματευτής έχει πραγματοποιήσει ενημερωτικές διαλέξεις σε θέματα τόσο διαχείρισης κρίσεων, όσο και οδικής ασφάλειας σε σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, κέντρα νεοσυλλέκτων στρατού, συλλόγους ενηλίκων.

Έχει λάβει μέρος στη διοργάνωση εκδηλώσεων για θέματα τροχαίας και οδικής ασφάλειας, ενώ έχει υπάρξει και εισηγήτρια σε σχετικά συνέδρια και ημερίδες, τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό. Έχει παρακολουθήσει πλήθος σεμιναρίων και εκπαιδεύσεων τόσο στην Ελλάδα και όσο και στο εξωτερικό (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Europol, Frontex, Cepol, Κ.Ε.Μ.Ε.Α., Ερυθρός Σταυρός, Ε.Ο.Π.Π.Ε.Π, Erasmus plus κ.λπ.) για θέματα δημόσιας και κρατικής ασφάλειας, ριζοσπαστικοποίησης και βίαιου εξτρεμισμού, τροχαίας, ευρωπαϊκά, εκπαιδευτικά κ.λπ.

Έχει λάβει τιμητική διάκριση από το Υπουργείο Δικαιοσύνης της Ολλανδίας για τη συμμετοχή της στον προγραμματισμό ασφαλείας προσώπων υψίστης ασφαλείας. Είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Εγκληματολογίας, της Ελληνικής Κοινωνιολογικής Εταιρείας, του διοικητικού συμβουλίου της τοπικής ένωσης Ι.Ρ.Α. (Διεθνής Ένωση Αστυνομικών Υπαλλήλων) του νομού Αργολίδας, εθελόντρια του Ινστιτούτου Οδικής Ασφάλειας Πάνος Μυλωνάς (Ι.Ο.ΑΣ.), καθώς και του μη κυβερνητικού οργανισμού YOUTΗNET HELLAS. Μιλάει την Αγγλική και Ρουμανική γλώσσα.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

• Σε ποιες ηλικίες συναντάται κυρίως ο εθισμός των ανηλίκων στο διαδίκτυο και ποιο το προφίλ του ανήλικου που εθίζεται;

Είναι γεγονός ότι η υπερβολική και προβληματική χρήση του διαδικτύου μπορεί να εμφανιστεί σε πολύ μικρές ηλικίες. Μάλιστα σε επιστημονικό επίπεδο, ο εθισμός στα διαδικτυακά παιχνίδια (Internet Gaming Disorder) έχει αναγνωριστεί ως ψυχική διαταραχή (DSM-V) . Η εμφάνιση του είναι δυνατόν να  γίνει  αισθητή στην πρώιμη εφηβεία του παιδιού από ηλικίες 9-13 και να ενταθεί στις ηλικίες 14-17 ετών. Σύμφωνα με έρευνες τo προφίλ ενός ανηλίκου με παθολογική χρήση του διαδικτύου, ενός ανηλίκου που φαίνεται να είναι εθισμένος στο διαδίκτυο, παρουσιάζει τα εξής χαρακτηριστικά: α) μείωση σε ώρες ύπνου και ξεκούρασης, β) μείωση σε ώρες διαβάσματος και σε σχολικές επιδόσεις,  γ) μείωση οικογενειακών και κοινωνικών συναναστροφών, δ) απώλεια ενδιαφέροντος για ενασχόληση με άλλες δραστηριότητες Επίσης, ο εθισμένος στο διαδίκτυο ανήλικος μπορεί να παρουσιάσει: α) σημάδια σωματοποίησης του άγχους, β) παρορμητικότητα ή επιθετικότητα, γ) αίσθημα μοναξιάς ή καταθλιπτική διάθεση, δ) πονοκεφάλους- ξηροφθαλμία- μυωπία, ε) σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα, στ) διατροφικές διαταραχές.

• Πώς οι γονείς πρέπει να αντιδράσουν όταν διαπιστώσουν τα σημάδια του εθισμού, αλλά και ως προς την πρόληψη, πώς θα προλάβουμε τον εθισμό του παιδιού στο διαδίκτυο;

Αν οι γονείς παρατηρήσουν μεταξύ άλλων ότι το παιδί τους: α) ασχολείται για πολλές ώρες με το διαδίκτυο, β) απομονώνεται στο δωμάτιο του, γ) αδιαφορεί για τις υποδείξεις από  τους γονείς του, δ) αποκρύπτει επαναλαμβανόμενα τις δραστηριότητες από το  διαδίκτυο, ε) συγκρούεται αρκετά συχνά μαζί τους σε θέματα που αφορούν τον  περιορισμό της χρήσης του διαδικτύου, τότε δε θα πρέπει να αδιαφορήσουν ή να το καλύψουν αλλά να αποδεχτούν το πρόβλημα και να το αντιμετωπίσουν. Έτσι, λοιπόν, μπορούν να ακολουθήσουν ορισμένες στρατηγικές με σκοπό να βελτιωθεί η κατάσταση. Τέτοιες στρατηγικές μπορεί να είναι: α) η εγκατάσταση ειδικών προγραμμάτων, β) η τοποθέτηση του υπολογιστή σε ένα κοινό δωμάτιο ή ορατό σημείο, γ) η κοινή στάση γονέων απέναντι στο παιδί, δ) η συνεργασία γονέων και παιδιού  με εκπαιδευτικό χαρακτήρα (ανταλλαγή γνώσεων) καθώς και η προσπάθεια γεφύρωσης του χάσματος γενεών, δ) η παρότρυνση των γονιών προς τους ανηλίκους να υιοθετήσουν εναλλακτικές δραστηριότητες, ε) η ενημέρωση για τους κινδύνους του διαδικτύου ώστε το παιδί να μην καταφύγει σε εναλλακτικές λύσεις ( κινητά,  υπολογιστές φίλων, internet cafe), στ) Τέλος, αν  συνεχίζεται η υπερβολική χρήση οι γονείς θα πρέπει να απευθυνθούν σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας (ψυχολόγο-ψυχίατρο).

• Δεδομένου ότι πολύ υψηλός αριθμός παιδιών, σε πολύ νεαρές ηλικίες, από τις τάξεις του Δημοτικού ακόμα, επικοινωνεί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και κάνει καθημερινή χρήση τους, κρίνω αναγκαίο να μας αναφέρετε τους κινδύνους που ελλοχεύουν και πώς οι ανήλικοι χρήστες του διαδικτύου μπορούν να προστατευθούν.

Η χρήση του διαδικτύου συνεπάγεται πολλές θετικές συνέπειες (π.χ. ενημέρωση, ψυχαγωγία, διευκόλυνση σε γραφειοκρατικό επίπεδο, κ.λπ.), αλλά και αρνητικές συνέπειες. Έτσι λοιπόν, οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν από τη χρήση του διαδικτύου και ειδικότερα από τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης είναι μεταξύ άλλων οι εξής:

Α) Οι πληροφορίες που αναρτώνται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πολλές φορές χρησιμοποιούνται για διαφορετικό από τον αρχικό σκοπό. Ειδικότερα, στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης ο χρήστης έχει τη λανθασμένη αίσθηση ότι οι πληροφορίες που ανεβάζει είναι διαθέσιμες μόνο στους φίλους του. Στην πραγματικότητα, έχουν πρόσβαση σε αυτές και άλλοι χρήστες της ιστοσελίδας, οι οποίοι μπορούν να τις χρησιμοποιήσουν με σκοπό διαφορετικό από αυτόν που αρχικά ήθελε, επηρεάζοντας την καθημερινότητά του εντός και εκτός του διαδικτύου. Για παράδειγμα, ένα σχόλιο που απευθύνεται σε φίλους, θα μπορούσε να διαβαστεί από τον μελλοντικό εργοδότη του χρήστη και να δημιουργήσει λανθασμένες εντυπώσεις για την προσωπικότητά του.

Β) Οι πληροφορίες που αναρτώνται στο διαδίκτυο μένουν για πάντα εκεί. Συγκεκριμένα, αν αναρτηθεί μια φωτογραφία ή ένα σχόλιο σε μια σελίδα κοινωνικής δικτύωσης τότε δημοσιεύεται σε έναν αριθμό χρηστών. Ωστόσο, ακόμη και αν επιλέξει ο χρήστης να αποσύρει αυτή την πληροφορία, αυτή παραμένει αποθηκευμένη στα αρχεία της εταιρίας όπου ανήκει η σελίδα, απλά δεν εμφανίζεται στο διαδίκτυο. Επίσης, οποιοσδήποτε από τους χρήστες που την βλέπουν μπορεί να την αντιγράψει και να τη χρησιμοποιήσει στο μέλλον.

Γ) Σε αρκετές από τις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης, τίθεται ως όρος για την εγγραφή του χρήστη η αποποίηση των πνευματικών του δικαιωμάτων από το περιεχόμενο που ανεβάζει.

Δ) Δημοσιοποιώντας πληροφορίες όπως το ονοματεπώνυμο, τη διεύθυνση, τον αριθμό τηλεφώνου ή ακόμη το όνομα του σχολείου, ο ανήλικος μπορεί να κάνει γνωστή σε κάθε χρήστη την πραγματική του ταυτότητα. Οι πληροφορίες αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν από κακόβουλους χρήστες για να τον παρακολουθήσουν ή ακόμη και να τον απειλήσουν. Έτσι, είναι πολύ πιθανό να συμβούν περιστατικά παρενόχλησης ή cyberbullying.

E) Πολλοί χρήστες επιλέγουν να δημοσιεύσουν στις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης τη θέση που βρίσκονται κάθε στιγμή. Αυτό είτε γίνεται συνειδητά, επιλέγοντας τη δημοσίευση της θέσης μέσα από την ιστοσελίδα ή αυτόματα, με τη χρήση εφαρμογών στο κινητό. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η δημοσίευση της θέσης του χρήστη μπορεί να χρησιμοποιηθεί από κακόβουλους χρήστες για να τον εντοπίσουν ή από επίδοξους διαρρήκτες για να γνωρίζουν πότε λείπει από το σπίτι.

ΣΤ) Ορισμένες φορές κάποιοι παρενοχλούν χρήστες του διαδικτύου και μπορεί ακόμη να κλέψουν το ψηφιακό τους προφίλ. Αυτό μπορεί να συμβεί είτε με την κλοπή του πραγματικού προφίλ, είτε με τη δημιουργία ενός νέου προφίλ που θα περιλαμβάνει τα στοιχεία του χρήστη, όπως ονοματεπώνυμο ή φωτογραφίες.

Ζ) Όσο προσεκτικός και να είναι ένας χρήστης σχετικά με τις πληροφορίες που δημοσιοποιεί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δεν είναι πάντα σε θέση να ελέγξει τις πληροφορίες που άλλοι χρήστες δημοσιοποιούν για αυτόν. Για παράδειγμα, ένας φίλος του μπορεί να δημοσιεύσει στο προφίλ του μια φωτογραφία που μεταξύ άλλων τον περιλαμβάνει να βρίσκεται σε ένα μέρος που δεν θα ήθελε να ξέρουν άλλοι ότι έχει επισκεφθεί.

Η) Οι εταιρίες που κατέχουν τις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης έχουν πρόσβαση στις πληροφορίες που δημοσιεύουν οι χρήστες σε αυτές, αλλά και σε δεδομένα που προκύπτουν από τη σύνδεσή τους, όπως η IP διεύθυνση, η γεωγραφική περιοχή και ο browser που χρησιμοποιεί. Οι πληροφορίες αυτές μπορούν να παραχωρηθούν σε τρίτες εταιρίες και να χρησιμοποιηθούν για διαφημιστικούς λόγους. Το ίδιο μπορεί να συμβεί όταν ο χρήστης χρησιμοποιεί εφαρμογές που δεν πιστοποιούν πάντα την ασφάλειά τους. Υπάρχει περίπτωση οι εφαρμογές αυτές να αποκτήσουν πρόσβαση σε προσωπικές πληροφορίες από το προφίλ, όπως τα στοιχεία διεύθυνσής ή να περιέχουν κακόβουλο λογισμικό (ιούς κ.λπ.).

Θ) Οι πληροφορίες που δημοσιεύουν οι χρήστες στο προφίλ τους μπορούν να χρησιμοποιηθούν από επιτήδειους, ώστε να εξειδικεύσουν τις επιθέσεις ηλεκτρονικού «ψαρέματος» (phishing) τους και να έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να εξαπατήσουν τους χρήστες (εξαπάτηση χρηστών του διαδικτύου).

• Θα μπορούσατε να δώσετε ορισμένες συμβουλές προστασίας σε ανήλικους χρήστες του διαδικτύου προκειμένου να προστατευθούν.

Μερικές συμβουλές που μπορούν να δοθούν σε ανήλικους χρήστες είναι οι εξής:

• Μη δημοσιεύετε προσωπικά δεδομένα και πληροφορίες που μπορούν να βοηθήσουν κάποιον άγνωστο να σας εντοπίσει. Η διεύθυνσή και το τηλέφωνό σας ή το σχολείο που φοιτάτε μπορούν να χρησιμοποιηθούν από αγνώστους για να σας πλησιάσουν.

• Μη χρησιμοποιείτε τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης ως ημερολόγιο. Το προφίλ σας δεν είναι ανάγκη να περιέχει όλες τις πληροφορίες για την καθημερινή σας δραστηριότητα.
• Ελέγξτε τις ρυθμίσεις ασφαλείας και απορρήτου για το προφίλ σας, ώστε οι πληροφορίες σας να είναι ορατές μόνο στους φίλους σας και μην επιτρέπετε σε εφαρμογές (applications) που δεν γνωρίζετε να χρησιμοποιούν τα στοιχεία του λογαριασμού σας πέρα από το ονοματεπώνυμό σας εάν δεν είναι απολύτως απαραίτητο για την παρεχόμενη υπηρεσία.
• Σκεφτείτε πριν δημοσιεύσετε ένα σχόλιο ή μια φωτογραφία. Μήπως θα σας έφερνε σε δύσκολη θέση εάν το έβλεπαν τα μέλη της οικογένειάς σας ή ο μελλοντικός εργοδότης σας; Και κυρίως σκεφτείτε πριν δημοσιεύσετε μια πληροφορία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ότι δε σβήνεται ποτέ από το διαδίκτυο και ενδεχομένως θα μπορούσε να επηρεάσει αρνητικά τη μελλοντική σας ζωή.
• Ελέγξτε το περιεχόμενο που δημοσιεύουν οι φίλοι σας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ταυτόχρονα σεβαστείτε τους φίλους σας. Για παράδειγμα, αν πρόκειται για μια κοινή σας φωτογραφία με έναν φίλο σας, επικοινωνήστε μαζί του και ζητήστε την άδειά του για τη δημοσίευση.
• Μη δέχεστε αιτήματα φιλίας από αγνώστους και μην εμπιστεύεστε τα στοιχεία που δηλώνει κάποιος στο προφίλ του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το όνομα, η ηλικία, ακόμη και οι φωτογραφίες του προφίλ μπορεί να μην είναι αληθινά.

• Αν κάποιος φίλος σας επικοινωνήσει μαζί σας και σας ζητήσει χρήματα, επικοινωνήστε πρώτα μαζί του τηλεφωνικά, καθώς ενδέχεται να έχει κλαπεί το προφίλ του από απατεώνες.
• Επίσης, να έχετε στο μυαλό σας ότι καμία ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης δεν πρόκειται να σας αποστείλει e-mail ζητώντας να επιβεβαιώσετε τον κωδικό σας, συμπληρώνοντάς τον σε κάποια φόρμα. Εάν λάβετε ένα τέτοιο e-mail πιθανόν να πρόκειται για επίθεση ηλεκτρονικού «ψαρέματος» (phishing).

• Χρησιμοποιείστε έναν ισχυρό κωδικό ασφαλείας για τους λογαριασμούς σας. Συγκεκριμένα, σιγουρευτείτε ότι ο κωδικός ασφαλείας για το λογαριασμό σας είναι «δυνατός», χρησιμοποιώντας έναν συνδυασμό από γράμματα, αριθμούς και σύμβολα. Επίσης, μη χρησιμοποιείτε κωδικούς που εύκολα μπορεί κάποιος να μαντέψει, όπως η ημερομηνία γέννησής σας. Επιπλέον,  μη χρησιμοποιείτε τον ίδιο κωδικό με άλλους λογαριασμούς όπως το e-mail σας και θυμηθείτε να αλλάζετε τον κωδικό σας σε τακτά χρονικά διαστήματα αλλά και να μην αποκαλύπτετε τον κωδικό σας σε τρίτα άτομα.
• Αν αντιληφθείτε ότι ο λογαριασμός σας έχει κλαπεί αναφέρετέ το άμεσα στο διαχειριστή του μέσου κοινωνικής δικτύωσης, μέσω της προτεινόμενης από αυτό διαδικασίας (report).

• Κατά την προσωπική σας άποψη αλλά και βάσει της επαγγελματικής εμπειρίας σας, ποια είναι η «κατάλληλη» ηλικία ώστε ο ανήλικος να είναι ενεργός στο διαδίκτυο;

Στη σημερινή εποχή η χρήση του διαδικτύου έχει καταστεί αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας. Η «κατάλληλη» ηλικία για το παιδί να είναι ενεργό στο διαδίκτυο συνδέεται και με την «κατάλληλη» συμπεριφορά του γονέα αλλά και με τις γενικότερες συνθήκες. Το πιο σημαντικό είναι να χτιστούν ισχυρές σχέσεις επικοινωνίας και εμπιστοσύνης ανάμεσα στους γονείς και στα παιδιά. Παρακάτω, παραθέτουμε ορισμένες συμβουλές για τους γονείς.

Α) Ειδικότερα, αναφορικά με τους γονείς:

• Οι γονείς δεν θα πρέπει να πανικοβάλλονται. Δεν χρειάζεται ούτε άγχος ούτε φόβο. Η ασφαλής πλοήγηση χρειάζεται σωστή ενημέρωση, παραγωγικό χρόνο καθώς και ορθολογική χρήση. Χρειάζεται σωστή επικοινωνία με το παιδί. Όχι απλώς πώς ήταν η μέρα του και  η καθημερινότητα του, αλλά εποικοδομητικός διάλογος για να μάθουμε πώς αισθάνεται και τι του συμβαίνει.
• Οι γονείς θα πρέπει να ενημερώνονται για τη σωστή χρήση του διαδικτύου και στη συνέχεια να εκπαιδεύουν και τα παιδιά σε κανόνες ασφαλούς πλοήγησης στο διαδίκτυο. Επίσης, θα πρέπει να ενημερώσουν τα παιδιά για τους κινδύνους που εγκυμονεί η χρήση του διαδικτύου. Τα παιδιά είναι ευάλωτα και μια απλή διαδικτυακή φιλία για αυτά μπορεί να εξελιχθεί σε υπόθεση, εκφοβισμού, εκβιασμού, και απειλής όχι μόνο για το ίδιο το παιδί αλλά και για τους ανθρώπους γύρω του (π.χ. αν δεν κάνεις αυτό που σου λέω  και δεν μου στείλεις αυτά που θέλω , θα κάνω κακό στους δικούς σου).

Β) Επίσης, ανάλογα με την ηλικιακή ομάδα στην οποία ανήκει το παιδί, μπορούν να εφαρμοστούν διαφορετικοί κανόνες ασφαλούς πλοήγησης.

Σε μικρές ηλικίες μέχρι 10 ετών

• Χρειάζεται να τεθούν όρια διαδικτυακής χρήσης (που και πότε χρησιμοποιούμε το διαδίκτυο καθώς επίσης και για ποιες χρονικές περιόδους ή ποιες ιστοσελίδες θα παρακολουθούν τα παιδιά).
• Είναι σημαντικό να ενεργοποιηθούν οι γονικοί  έλεγχοι  στις ηλεκτρονικές συσκευές και  σε σχετικές ιστοσελίδες.
• Επίσης, οι γονείς μπορούν να εκπαιδεύσουν τα παιδιά να μη μοιράζονται προσωπικές πληροφορίες μέσω διαδικτύου, αλλά και να ρωτήσουν τα παιδιά τι γνωρίζουν για το διαδίκτυο.
• Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι το διαδίκτυο δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται ως τρόπος απασχόλησης ή ψηφιακός κηδεμόνας του παιδιού.

Από ηλικίες 11 έως 14 ετών

• Θα πρέπει να γίνει  εποικοδομητική συζήτηση για ποιες και πόσες πληροφορίες μπορούν να μοιράζονται, να ανεβαίνουν και να λέγονται στο διαδίκτυο. Κυρίως θα πρέπει να θεσπιστούν κανόνες ασφαλούς πλοήγησης και να τονιστεί στο παιδί ότι πρέπει να έχει την έγκριση σας για οποιαδήποτε δια ζώσης επικοινωνία με διαδικτυακό φίλο.
• Δεν  θα πρέπει να αποτελεί το διαδίκτυο την απάντηση σε όλα τα ζητήματα της ηλικία τους, από την εμφάνιση, την υγεία μέχρι και θέματα ερωτικού περιεχομένου.
• Διαβεβαιώστε το παιδί σας ότι είστε δίπλα του. Ενθαρρύνετε το να σας μιλήσει   για οτιδήποτε μπορεί να το αναστατώσει ή  προβληματίσει στο διαδίκτυο.

Από ηλικίες 15 έως 18

• Συμφωνείστε με τον έφηβο να τηρείτε ώρες και περιοχές του σπιτιού όπου δεν θα γίνεται χρήση του διαδικτύου (π.χ. δεν χρησιμοποιούμε διαδίκτυο την ώρα του φαγητού, την ώρα του διαβάσματος κ.λπ.).
• Είναι εποικοδομητικότερη η ανοιχτή συζήτηση με το παιδί σας σχετικά με τους κανόνες ασφαλούς πλοήγησης στο διαδίκτυο από την εφαρμογή απαγορεύσεων και αυστηρών κανόνων.
• Εκπαιδεύστε το παιδί σας σε τρόπους διαχείρισης συγκρούσεων με εποικοδομητικό τρόπο και διαβεβαιώστε το ότι είστε δίπλα του για ότι και εάν συμβεί και μαζί θα αναζητήσετε την καλύτερη δυνατή λύση.

Κοινός παρονομαστής σε όλες τις παραπάνω ηλικιακές ομάδες είναι το γεγονός ότι οι γονείς χρειάζεται να μάθουν στο παιδί να επικοινωνεί. Τόσο στο διαδίκτυο όσο και στον πραγματικό κόσμο. Όταν κάτι φέρνει σε δύσκολη θέση το παιδί, το αναστατώνει, του δημιουργεί δυσφορία, το δυσαρεστεί και το πιέζει . Το παιδί θα πρέπει να νιώθει ότι μπορεί να το πει και όχι να το υποστεί.

• Πιστεύετε ότι ο ρόλος του σχολείου ως προς την ενημέρωση των ανήλικων μαθητών για την ασφαλή χρήση του διαδικτύου πρέπει να ενισχυθεί και με ποιους τρόπους;

Η ενημέρωση είναι το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση δυσάρεστων καταστάσεων. Στο πλαίσιο υλοποίησης του από 11/05/2017 Μνημονίου Συνεργασίας, το οποίο υπεγράφη μεταξύ του Υπουργείου Εσωτερικών/ Γενικής Γραμματείας Δημόσιας Τάξης και του Υπουργείου Παιδείας-Έρευνας και Θρησκευμάτων η Ελληνική Αστυνομία μέσω της Διεύθυνσης Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος πραγματοποιεί ενημερωτικές ημερίδες σε σχολικές μονάδες όλων των βαθμίδων, στις οποίες ενημερώνονται για την Ασφαλή Πλοήγηση στο Διαδίκτυο, μαθητές, γονείς και εκπαιδευτικοί. Ενδεικτικά σας αναφέρω ότι κατά το σχολικό έτος 2018-2019 πραγματοποιήθηκαν συνολικά 581 ενημερωτικές ημερίδες σε όλη την Επικράτεια και συγκεκριμένα 490 σε σχολικές μονάδες και 91 σε διάφορους.

• Εκτενής συζήτηση και αντικρουόμενες απόψεις διατυπώνονται σχετικά με τις φωτογραφίες ανηλίκων που ανεβάζουν γονείς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ποια είναι η δική σας τοποθέτηση επί του θέματος;

Το πώς χειρίζεται ο καθένας από εμάς το διαδίκτυο είναι σχετικό. Ωστόσο, όταν ανεβάζουμε τη φωτογραφία ενός ανηλίκου στο διαδίκτυο θα πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας ότι για οτιδήποτε δημοσιεύουμε στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης συνήθως αποποιούμαστε τα πνευματικά μας δικαιώματα. Αυτό σημαίνει ότι καλό θα ήταν να μη δημοσιεύονται στοιχεία και φωτογραφίες, καθώς: α) με αυτό τον τρόπο δημιουργείται ένα ψηφιακό προφίλ για το παιδί που το ακολουθεί σε όλη του τη ζωή. Β) Οι φωτογραφίες μπορεί να καταλήξουν στα χέρια επιτήδειων, οι οποίοι στη συνέχεια μπορούν για παράδειγμα να χρησιμοποιήσουν τις φωτογραφίες αυτές ή ως μέσο εκφοβισμού ή ως «κράχτη» σε ένα πορνογραφικό σάιτ. Ποτέ δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι πού θα καταλήξει και πως θα χρησιμοποιηθεί μια φωτογραφία δικιά μας και πόσο μάλλον του παιδιού μας. Γ) Τα παιδιά είναι φορείς δικαιωμάτων και έχουν ιδιωτικότητα δεν είναι προέκταση του εαυτού μας. Αυτό σημαίνει ότι οι γονείς θα πρέπει να σέβονται τα ατομικά τους δικαιώματα.

Αυτό που η Ελληνική Αστυνομία συμβουλεύει είναι ότι σε περίπτωση που επιθυμούμε να αναρτήσουμε φωτογραφίες ανηλίκων στο διαδίκτυο, τουλάχιστον: α) να μην απεικονίζονται ευδιάκριτα τα πρόσωπα των παιδιών, β) να γίνεται θόλωμα των προσώπων των παιδιών  και γ) να πρόκειται για μακρινή λήψη, ειδικά όταν τα παιδιά είναι κάτω των δεκατεσσάρων (14) ετών.

• Παράλληλα και οι ίδιοι οι ανήλικοι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που διαθέτουν ανεβάζουν τις δικές τους φωτογραφίες και βίντεο. Ποια είναι τα σημεία που πρέπει να προσέξουν ως προς αυτό το υλικό που ανεβάζουν;

Είναι γεγονός, ότι ποτέ δε μπορούμε να είμαστε σίγουροι που θα καταλήξει και πως θα χρησιμοποιηθεί μια φωτογραφία μας. Μπορεί κάποιος να τη χρησιμοποιήσει για να μας φέρει σε δύσκολη θέση, να μας εξαπατήσει ακόμη και να μας παρενοχλήσει.

Οι συμβουλές μας ειδικά στα παιδιά είναι:

• Μη δίνεις τα στοιχεία σου  ή φωτογραφίες σου σε κάποιον που σε έκανε να νιώσεις άβολα. Τις φωτογραφίες αυτές μπορεί να τις χρησιμοποιήσει κάποιος για να σου κάνει κακό ακόμα και να σε εκβιάσει στο μέλλον.
• Να μην δημοσιεύεις φωτογραφίες σου ή βίντεο που δεν θα έδειχνες σε ανθρώπους στον «πραγματικό κόσμο» ή που θα μπορούσαν να σε κάνουν να ντρέπεσαι όταν μεγαλώσεις (π.χ. αυτά μπορεί να χρησιμοποιηθούν εις βάρος σου όταν θα χρειαστεί να ψάξεις για δουλειά).
• Το ίδιο προσεκτικός πρέπει να είσαι κι όταν αναρτάς στοιχεία που αφορούν άλλους, όπως για παράδειγμα φωτογραφίες ή βίντεο από εκδρομές, πάρτι, γιορτές κι άλλες εκδηλώσεις στα οποία διακρίνονται και τρίτα πρόσωπα εκτός από εσένα. 

• Ένα πολύ σοβαρό θέμα αφορά την πορνογραφία ανηλίκων. Μπορείτε να μας παρουσιάσετε τα στατιστικά στοιχεία που έχετε στη διάθεσή σας

Για το έτος 2018 συνελήφθησαν συνολικά δεκαεπτά (17) άτομα για το αδίκημα της πορνογραφίας ανηλίκων. Στατιστικά στοιχεία μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα της Ελληνικής Αστυνομίας. http://www.astynomia.gr/index.php?option=ozo_content&perform=view&id=81738&Itemid=73&lang=  

• Ολοκληρώνοντας την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συζήτησή μας, θα ήθελα να δώσετε ορισμένες τελικές κατευθυντήριες γραμμές και οδηγίες σε γονείς και ανήλικους χρήστες του διαδικτύου, με κεντρικό μας μήνυμα και στόχο την ασφάλεια στο διαδίκτυο.

• Βασική αρχή για όλους τους χρήστες του διαδικτύου θα πρέπει να είναι ότι πριν δημοσιεύσουμε κάτι να σκεφτούμε αν στον «πραγματικό κόσμο» θα το δημοσιοποιούσαμε; Όπως συμπεριφερόμαστε στον «αληθινό κόσμο», θα πρέπει να συμπεριφερόμαστε και στο διαδίκτυο.
• Δεύτερος βασικός κανόνας είναι ότι η επικοινωνία με τα παιδιά είναι το κλειδί. Κανένα λογισμικό γονικού ελέγχου δεν θα προστατέψει τα παιδιά από κάποιον επικίνδυνο «διαδικτυακό φίλο». Έτσι, οι γονείς θα πρέπει να κάνουν την πλοήγηση στο διαδίκτυο μία οικογενειακή δραστηριότητα και να συζητούν  με τα παιδιά για θέματα ασφάλειας. Ακόμη, μπορούν να τα διδάξουν να μη δίνουν τις προσωπικές τους πληροφορίες  και να αρνούνται από μόνα τους να συναντηθούν προσωπικά με άτομα που έχουν γνωρίσει στο Διαδίκτυο.
• Στο διαδίκτυο δεν είμαστε ανώνυμοι. Κάθε ενέργειά μας αφήνει ηλεκτρονικά ίχνη.
• Οι πληροφορίες που εμφανίζονται στο διαδίκτυο δεν είναι πάντα αληθινές. Πρέπει πάντα να επαληθεύουμε την πηγή.
• Επιλέγουμε ασφαλείς κωδικούς που αποτελούνται από συνδυασμό γραμμάτων, συμβόλων και αριθμών. Μπορεί να πάρει χρόνια να δημιουργηθεί ένας λογαριασμός και λίγα δευτερόλεπτα για να χαθεί. Ασφαλίστε τους λογαριασμούς σας (χρησιμοποιήστε την επιλογή two-stepauthentication, δυνατούς κωδικούς πρόσβασης και διαφορετικούς ανά λογαριασμό).
• Πριν αναρτήσεις, σκέψου τα δικαιώματά σου αλλά και τα δικαιώματα των άλλων.
• Δεν ανοίγουμε την κάμερα του υπολογιστή μας για να συνομιλήσουμε με αγνώστους που γνωρίσαμε στο διαδίκτυο και δεν τους στέλνουμε φωτογραφίες ή προσωπικά δεδομένα που τους βοηθούν να μας εντοπίσουν στην πραγματική ζωή.
• Αν βρεθεί στην κατοχή σου γυμνή ή ημίγυμνη φωτογραφία ανήλικου/-ης είναι ποινικό αδίκημα «πορνογραφία ανηλίκων» και έχει νομικές συνέπειες.
• Δεν εμπιστευόμαστε άτομα τα οποία δεν γνωρίζουμε και δεν δεχόμαστε να τα συναντήσουμε. Σε περίπτωση που κάποιος μας παρενοχλεί μέσω διαδικτύου τον αποκλείουμε (block και report) και αποθηκεύουμε τις αποδείξεις.
• Δεν κάνουμε δεκτά αιτήματα φιλίας αγνώστων και θυμόμαστε ότι ο «φίλος φίλου» δεν είναι δικός μας φίλος.
• Στα social media διαδίδονται συχνά παραπλανητικές ή πλήρως ψευδείς ειδήσεις (fake news). Επιλέγουμε να ενημερωνόμαστε από αξιόπιστες πηγές και να διασταυρώνουμε τις πληροφορίες που εμφανίζονται στο διαδίκτυο.
• Σε περίπτωση υποκλοπής του λογαριασμού ενημερώνουμε τις επαφές μας και αναφέρουμε την κλοπή του λογαριασμού στο μέσο κοινωνικής δικτύωσης που χρησιμοποιούμε μέσω της προτεινόμενης  από αυτό διαδικασίας (report).
• Αγοράζουμε μόνο από αξιόπιστες ιστοσελίδες (sites).
• Προσέχουμε που καταχωρούμε τον αριθμό της πιστωτικής μας κάρτας και επιλέγουμε την αντικαταβολή ως τρόπο πληρωμής ή μια προπληρωμένη κάρτα (Prepaid).
• Τέλος, να μην αποκαλύπτουμε με ευκολία τα οικονομικά μας στοιχεία και τα προσωπικά μας δεδομένα.

Αγγελική Καρδαρά
http://www.postmodern.gr